Краязнаўчы музей самага старажытнага беларускага горада размяшчаецца ў былой Лютэранскай кірсе, помніку архітэктуры неаготыкі, які быў пабудаваны ў канцы XIX ст. Музей заснаваны і адкрыты ў 1926 г. На працягу апошніх гадоў экспазіцыя некалькі разоў перапрацоўвалася. Сёння амаль 1500 цікавых музейных прадметаў адлюстроўваюць істотныя старонкі гісторыі горада.
Найбольш старажытныя сляды дзейнасці першабытнага чалавека на Полацкай зямлі адносяцца да эпохі мезаліту. У экспазіцыі прадстаўлены матэрыялы археалагічнага даследавання адной з мезалітычных стаянак (Сямёнаў хутар). Гэта разнастайныя крамянёвыя прылады працы невялікіх памераў: нажы, скрабкі, наканечнікі стрэл. Экспануюцца тут і выпадкова знойдзеныя прадметы: бівень маманта, прылады працы эпохі неаліту і бронзавага веку. Помнікі жалезнага перыяду ў экспазіцыі прадстаўлены ў асноўным вырабамі з косці, сярод якіх праколкі, амулеты, качадыкі, шпількі.
Полацк узнік на востраве ракі Палата, на месцы паселішча балтаў ранняга жалезнага веку. З цягам часу каля гарадзішча вырасталі пасады, а ў другой палове X ст. умацаваны дзядзінец быў перанесены на высокі правы бераг ракі Заходняя Дзвіна. Ўяўленне аб старажытным паселішчы i горадзе XII ст. даюць дыярамы, дзе дакладна адлюстравана тапаграфія Полацка. Матэрыялы даследавання археалагічных помнікаў апавядаюць аб занятках насельніцтва таго часу, гандлёвых сувязях Полацкай зямлі. У экспазіцыі прадстаўлены вырабы ганчароў, кастарэза Іллі, кавалёў, ювеліраў і іншых рамеснікаў, якія сведчаць аб высокім узроўні майстэрства нашых продкаў. Сведчаннем гандлёвых сувязяў з'яўляюцца такія цікавыя экспанаты, як ракавіны кауры з Мальдыўскіх астравоў Індыйскага акіяна, шкляныя каралі і бранзалеты з Кіева, бурштын з Прыбалтыкі, арабскія куфічаскія дырхемы.
Цэласнасць і незалежнасць Полацкага княства неабходна было ўвесь час ахоўваць, часта са зброяй у руках. Таму ў музеі шырока прадстаўлены прадметы ваеннага прызначэння: баявыя сякеры, вяршкі булаў, наканечнікі стрэл, кальчуга і меч старажытнага воіна X ст.
У пачатку XIV ст. Полацк увайшоў у склад Вялікага княства Літоўскага, а ў 1579 г. - Рэчы Паспалітай. Матэрыялы экспазіцыі распавядаюць пра найбольш цікавых старонках гісторыі горада гэтых перыядаў: удзел палачан у Кулікоўскай і Грунвальдскай бітвах, прысваенне гораду магдэбургскага права, захоп Полацка войскам Івана Грознага падчас Лівонскай вайны, штурм горада войскамі Стэфана Баторыя, з'яўленне ў Полацку езуітаў і прадстаўнікоў іншых ордэнаў каталіцкай царквы.
Пасля трох падзелаў Рэчы Паспалітай Полацк увайшоў у склад Расійскай імперыі. У розны час ён быў цэнтрам губерні, намесніцтва, павета. Усе гэтыя факты адміністрацыйных падзелаў адлюстраваны ў дакументах, картах, геральдычных і нумізматычных матэрыялах, прадстаўленых у экспазіцыі.
Падчас Айчыннай вайны 1812 г. тэрыторыя Полацка стала арэнай ваенных дзеянняў. У экспазіцыі змешчаны партрэты палкаводцаў, ваенны рыштунак і адзенне, копіі карцін з выявай баёў пад Клясціцамі і ў Полацку. Выклікаюць цікавасць прыклады зброі таго часу: пісталеты, склюды, шаблі.
У XIX-пачатку XX ст. Полацк стаў павятовым горадам. Характэрнай рысай гэтага перыяду было з'яўленне шэрагу невялікіх заводаў і фабрык. Штуршок развіццю эканомікі дала пракладка спачатку Рыга-Арлоўскай, а затым Мікалаеўскай чыгунак. У экспазіцыі прадстаўлены дакументы, узоры прадукцыі фабрык, прадметы побыту, якія можна было бачыць у крамах i майстэрнях, фотаздымкі вакзалаў, падборка паштовак пачатку XX ст. з відамі горада.
Рэвалюцыйныя падзеі 1905 г., першая сусветная вайна і нямецкая акупацыя Полацка ў 1918 г. прадстаўлены ў музеі дыярамы, картамі-схемамі, ваенным рыштункам, зброяй, калекцыяй баністыкі і ўзнагародамі рускіх і нямецкіх афіцэраў і салдат.
Апошнія дзесяцігоддзі далі магчымасць па-новаму паказаць жыццё Полацка ў 1920-1930-я гг. Вялікая калекцыя баністыкі, дакументы, фатаграфіі, зброю, прадметы побыту, друкаваныя і перыядычныя выданні, перададзеныя ў большасці або непасрэдна самімі ўдзельнікамі тых падзей, або іх роднымі, дазваляюць пазнаёміцца з асаблівасцямі палітычнай, эканамічнай, сацыяльнай і культурнага жыцця горада ў 1917-1941 гг . Каштоўнай і цікавай з'яўляецца калекцыя матэрыялаў, перададзеная Ганаровым грамадзянінам г. Полацка П. І. Дэйнісам, а таксама дакументы, якія яскрава адлюстроўваюць палітыку сталінскай дыктатуры.
Працягам аповеду пра гісторыю горада часоў Вялікай Айчыннай вайны з'яўляецца экспазіцыя Музея баявой славы.